اصفهان| قلعهای با 3 هزار مالک
یکی از مهمترین بناهای تاریخی استان اصفهان ارگ مورچهخورت است اما این ارگ فعلا روزگار خوشی را سپری نمیکند؛ مکانی که میتواند بهعنوان یکی از سایتهای بزرگ گردشگری استان اصفهان تبدیل شود اما بیش از هزار ملک شناساییشده و بالغبر ۳ هزار نفر حق مالکیت دارند. تاریخ گواهی میدهد که روزگاری نبردی مهم بین نادرشاه افشار و اشرف افغان در مورچهخورت اصفهان صورت میگیرد که در پایان با پیروزی ایرانیان میانجامد که این نبرد در همین مکان ارگ خشتی صورت گرفته است.
قدمت قلعه به قرن نهم هجری قمری میرسد
علی سبحانی کارشناس تاریخ در این مورد گفت: دلیل پیروزی نادر در این نبرد، انضباط شدید نظامیان او بود که نادر دستور داده بود در زمان جنگ، کورکورانه از افسران فرمانده اطاعت کنند در برابر، قندهاریها بهجای فرمانده کل، فقط از سران طوایف خود دستور میگرفتند و ضمن محاربه، گاهی حملات در یکجهت نبود؛ این نخستین برخورد نادر با افغانها بود.
او افزود: این نبرد در سال 1142 هجری قمری بود که افشاریان پس از در هم کوبیدن سپاه افغان در مهماندوست دامغان و فرار افغانها به سمت جنوب، آنها را تعقیب کردند و در مورچهخورت اصفهان با پیوستن سپاهی از مردم اصفهان به نادر افغانها را درهم شکستند و حتی سر اشرف افغان را از دروازه قلعه مورچهخورت آویزان کردند، این ارگ تاریخی یادآور پیروزی است.
مردم اصفهان هم به روایت «جهان گشای نادری» پس از شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت به افغانهای مستقر در اصفهان حملهور شدند و به حکومت چندساله آنها و جنایات فجیعشان پایان دادند و «لارنس لاکهارت» نیز در کتاب ایران باستان تا قرن 18 مینویسد: اصفهانیهایی که از مرده افغانها هم هراس داشتند با شنیدن خبر پیروزی نادر با شجاعت بر افغانهای داخل شهر و سربازان اوتورخان حاکم افغانی اصفهان حملهور شدند و از کشته افغانها پشته ساختند، سپس غنائم و توپهای اشرف افغان را به میدان شاهی اصفهان آوردند و همراه سربازان افشاری چند روز به شادی و بزم و رقص پرداختند.
به اعتقاد برخی کارشناسان، قدمت این قلعه و منطقه تاریخی به قرن نهم هجری قمری میرسد و عدهای نیز قدمت آن را قبل از دوران صفویه میدانند، درهرصورت تاریخ دقیق بنای این قلعه که از آثار دوره اسلامی است، مشخص نیست؛ اما این مکان مهمترین قلعه تاریخی ایران ازنظر سبک معماری و شهرنشینی به شمار میرود.
معماری باشکوه ارگ خشتی
محراب کیانی کارشناس معماری در مورد معماری این بنای تاریخی گفت: این بنا دارای 2 ورودی اصلی است که بهصورت عمود برهم قرار دارند و بهوسیله گذر اصلی قلعه به هم متصل میشوند، در کتابهای تاریخی خواندهام که در قدیم داخل قلعه قدیمی همه امکانات و ابنیهای یافت میشده بهگونهای که اگر درهای قلعه را میبستند، ساکنان نیازی به بیرون نداشتند.
او افزود: داخل قلعه گذرگاههای اصلی مانند کوچههایی پرپیچوخم، بین دروازههای اصلی از شمال غربی تا جنوب کشیده شده است که این معماری تودرتو و شگفتانگیز شناختن مسیر را برای عابران غیربومی دشوار میکند.
کیانی بیان کرد: نکته جالب اینکه این قلعه در زمان خود حمام داشته است، مجموعه حمام تاریخی در گذر اصلی قلعه قرار دارد و به دلیل عایق بودن بدنه حمام و حفظ گرما در عمق زمین ساختهشده و بهصورت طبیعی از قنات با شیب سازی و مهندسی باستانی آب به داخل گرمخانه و «تون» حمام هدایت میشده است؛ نور و تهویه این حمام توسط گل جامهای تعبیهشده در سقف تأمین میشده که گربهروهای کف حمام این سیستم طبیعی برودتی را کامل کرده است.
او با اشاره به دیگر نکات معماری این بنای تاریخی خاطرنشان کرد: قوسها و طاقیهای زیبای خشتی و سر چینهای آجری زیبا بر سر دیوارها، همراه با پنجرههای دیدهبانی در ارتفاع 5 متری تصاویری بکر از شکوه تاریخی این قلعه مقاوم و تاریخساز به نمایش گذاشته است، در کنارگذر اصلی قلعه راستهبازار تاریخی روستای مورچهخورت واقعشده که شامل مغازههای کوچک و کارگاههای صنایعدستی و انبارهای نگهداری کالا و اجناس است که در گذشته نقش مهمی برای دادوستد مردم مورچهخورت و ساکنان قلعه با بازرگانان و تجار بیرون و مسافران داشته است.
قلعهای با 3 هزار مالک!
اما این قلعه تاریخی با توجه به اینکه شاهد یک پیروزی و نبرد با شکوه بوده و نیز دارای معماری منحصربهفرد است همانند یک مخروبه در گوشهای رهاشده است. فریدون اللهیاری مدیرکل میراث فرهنگی صنایعدستی و گردشگری اصفهان درباره بنا گفت: برای این بنای تاریخی برنامه داریم و حتی چندین اقدام انجامگرفته اما واقعیت این است که با تعدد مالکیتها با مشکل مواجه هستیم؛ در آنجا بیش از هزار ملک شناساییشده و بالغبر 3 هزار نفر آنجا حق مالکیت دارند.
او افزود: ورثه زیادی دارد که حق مالکیت دارند کار کردن روی این پروژه کار سختی است در گذشته برای حل این مسئله یک سری مدلها را عملیاتی کردند که جواب نداد، سال گذشته چندین پیشنهاد سرمایهگذاری در آنجا داشتیم اما به دلیل اینکه جمعکردن و توافق همه مالکین کار دشواری بود به نتیجه نرسید.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان بیان کرد: بهتازگی استاندار اصفهان به شاهینشهر سفر داشته و قرار شده در این مورد اقدامی صورت بگیرد، چند جلسه با شورای روستا برگزارشده که در آن مسئولان محلی حضور داشتند، نشستها و برنامهریزیهایی صورت گرفته پیشنهادهایی از سوی محلیها وجود داشته مبنی بر اینکه تعاونی شکل بگیرد.
او تصریح کرد: از طرف دیگر ما اعتقاد داریم نمایندگانی را مشخص کنند که از سوی مالکین امکان توافق با سرمایهگذاران را داشته باشند این 2 مدل در حال پیگیری است تا به نتیجه برسد، میراث فرهنگی برحسب امکاناتی که داشته و اضطرارها یک سری اقدامات مرمتی انجام داده است، دیوارهای کناری در حال فرو رفتگی بود و روی آنها اقداماتی صورت گرفته است. اللهیاری خاطرنشان کرد: قلعه وسعت زیادی دارد و با اعتبارات دولتی قابل احیا نیست باید از توان سرمایهگذار استفاده کنیم و آنجا را میتوان بهعنوان یکی از سایتهای مهم گردشگری استان تبدیل کرد، این بنا به ثبت ملی رسیده است و یکی از ارگهای مهم کشور است.
